Yeniçağ Avrupası(1453-1789)
Mutlak Krallıkların Kurulması(Feodalite)
Haçlı Seferleri’ne katılan feodal beylerin birçoğu ya servetini ya da hayatını kaybetti. Geri dönemeyen feodal beylerin topraklarında krallıklar güçlenmeye başladı. İstanbul’un fethiyle kullanılabilir olduğu anlaşılan toplar sayesinde krallar, feodal beylerin kaleleri ve şatolarını yıktılar. Feodalitenin yıkılması Avrupa’da mutlak krallıkların kurulmasına yol açtı.
İngiltere:Yüzyıl Savaşları’nı kaybeden İngiltere’de otuz yıl süren(1455-1485) iç savaşlar başladı.’Çifte Gül Savaşları’ adı verilen savaşlarda kral kuzeydeki derebeylerin bir çoğunun topraklarını ele geçirerek mutlak krallığını güçlendirmiştir.
İspanya:15. yüzyıl sonlarında Aragon Kralı Ferdinand ile Kastilya Kraliçesi İzabella ile evlenerek güçlerini birleştirmişlerdir.Ferdinand ile İzabella 1492’de Beni Ahmer Devleti’ne son vermiş ve feodal beyleri ortadan kaldırarak İspanya’da monarşik bir yönetim kurmuşlardır.
Almanya:Yeniçağda Roma-Germen İmparatorluğu sınırlarında merkezi bir yönetim kurulamamıştır.Bir çok Alman prensliğinden oluşan bir konfederasyon kurulmuştur.
İtalya:Yeniçağda başlarında İtalya’da siyasi birlik yoktu.Ülke içinde birbirinden bağımsız yönetimler vardı.Bunlar Venedik,Ceneviz,Milano,Napoli,Floransa,Sicilya ve Papalık gibi şehir devletleri idi.
Avrupa’da Meydana Gelen Teknik Gelişmeler
Barutun Ateşli Silahlarda Kullanılması: Çinliler tarafından icat edilen barut,Çinlilerden Türklere,Türklerden Müslüman Araplara ve onlardan da Bizans’a geçmiştir.Avrupalıların barutu tanıması ise Haçlı Seferleri’nde olmuştur.Barut, 14.yüzyılda ateşli silahlarda kullanılmasıyla, özellikle de topun bulunmasıyla büyük önem kazanmıştır.Top, Avrupa’da ilk defa Yüzyıl Savaşları’nda İngilizler tarafından kullanılmıştır.Barutun ateşli silahlarda kullanılması feodalitenin yıkılmasında çok büyük rol oynamıştır.
İlk matbaalar Çinliler ve Uygurlar tarafından yapılmakla beraber, ilk modern matbaa 1450’de Alman Jan Gutenberg tarafından icat edilmiştir.
Sonuçları:
-Kağıt kullanımı ve tüketimi arttı.
-Kağıt üretiminin maliyeti ucuzladı.
-Çok sayıda kitap basıldı.
-Okuma-yazma bilmek ayrıcalık olmaktan çok halkın arasında yaygınlaşmaya başladı.
-Matbaa sayesinde çoğaltılan din kitapları halkın, din adamlarının yalanlarını öğrenmesine yol açmıştır.
-Ucuza mal edilen kitaplar sayesinde bilim,teknik ve edebiyat alanındaki buluşlar ve fikirler daha hızlı yayılmaya başladı.
-Kağıt ve matbaanın bulunması Hümanizmin,Rönesans’ın ve Reform’un doğmasına sebep olmuştur.
15. ve 16. yüzyılda gerçekleştirilen coğrafi keşifler, önceleri merak ve macera amacıyla başlamış,15. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ise ekonomik ve siyasi nedenlerden dolayı devam etmiştir.
-Pusulanın geliştirilmesi,
-Sağlam gemilerin inşa edilmesi,
-Coğrafi bilgilerin artması ve cesaretli denizcilerin yetişmesi,
-Avrupalıların Doğu ülkelerinin zenginliğine ulaşmak için yeni ticaret yolları bulak istemeleri,
-İpek ve Baharat yollarına hakim olmak istenmesi,
-Doğu Avrupa ticaret yollarının Türk hakimiyetinde olması,bundan dolayısıyla Batı Avrupa kıyısındaki ülkelerin açık denizlere çıkma ihtiyacı hissetmeleri,
-Hristiyanlığı Avrupa dışında yayma düşüncesi,
-Asya’dan Avrupa’ya gelen malların çok fazla el değiştirmesinden dolayı pahalı olması gibi nedenlerden dolayı coğrafi keşifler başlamıştır.
YAPILAN ÖNEMLİ KEŞİFLER
Ümit Burnu’nun Keşfedilmesi ve Hindistan’a Ulaşılması: Portekizli denizci Bartelmi Diyaz,1487’de Ümit Burnu’nu keşfetti.1498’de ise İtalyan asıllı Portekiz denizci Vasko dö Gama, Afrika’yı dolaşarak Hindistan’a ulaşmayı başardı.Böylece Hint ticaret yollarının denetimi Portekizlilerin eline geçti.
Siyasi Sonuçları:
-Afrika’nın bilinmeyen bölgeleri ile Amerika ve Avustralya gibi yeni kıtalar keşfedildi.
-Yeni yerlere göçler başladı.
-İspanyol,Portekiz,İngiliz ve Fransızlar geniş ülkeler elde ederek ilk sömürge imparatorluklarını kurdular.
-Yeni ticaret yollarının bulunmasıyla, Baharat ve İpek yolları önemini kaybetti.Bunun sonucunda başta Osmanlı Devleti olmak üzere bir çok İslam ülkesi büyük zarar gördü.
-Akdeniz kıyısındaki limanlar önemini kaybetti,Atlas Okyanusu kıyısındaki limanların önemi arttı.
-Keşfedilen yerlerdeki madenler Avrupa’ya taşındı.O zamana kadar temel zenginlik kaynağı ‘toprak’ iken, bundan sonra ‘altın ve gümüş’ temel zenginlik kaynağı olmuştur.
-Ticari faaliyetler sonucu burjuva sınıfı güçlendi.
-Yeni ırklar,kültürler,bitkiler ve hayvanlar ortaya çıktı.
-İnsanların merak ve araştırma isteğinin artması, düşünce dünyasında önemli gelişmelere neden oldu.
-Burjuva sınıfının zenginleşmesi Rönesans’a neden oldu.
-Avrupa’da sanattan zevk alan ve sanatçıları koruyan ‘Mesen’ sınıfı ortaya çıktı.
-Dünyanın yuvarlak olduğunun anlaşılması kilise adamlarına olan güveni sarstı.Bu yüzden Reform hareketleri başlamıştır.
-Hristiyanlığa ait inançların temelden sarsılması Avrupa’da dine dayalı dünya görüşünün değişmesinde etkili olmuştur.
-Keşfedilen yerlerde Hristiyanlık yaygınlaşmıştır.
Coğrafi Keşiflerin Osmanlı Devleti’ne Etkileri:
-Osmanlı Devleti Hint ticaret yolunun hakimiyeti için Portekizliler ile, Akdeniz hakimiyeti için ise daha çok İspanyollar ve Venedikliler ile mücadele etti.
-Akdeniz limanlarının önemini kaybetmesi, Osmanlı Devleti’nin ticari gelirlerini ve Avrupa’nın Osmanlı Devleti’ne bağımlılığını azalttı.
-Osmanlı topraklarında ticaret ile uğraşan köy ve kasabalarda ekonomik durum zayıfladı.
-Osmanlı Devleti,Akdeniz limanlarındaki ticareti tekrar canlandırmak amacıyla bazı ülkelere kapitülasyonlar vermek zorunda kalmıştır.
RÖNESANS HAREKETLERİ
15. ve 16. yüzyıllarda Avrupa’da antik Yunan ve Roma kültürünün etkisiyle edebiyatta,sanatta ve bilimde meydana gelen gelişmelere Rönesans denir.Rönesans önce İtalya’da başlamış daha sonra Fransa,Almanya ve İngiltere ile diğer Avrupa ülkelerine yayılmıştır.
-Avrupa’da Eski Yunan ve Romalılara ait edebiyat,felsefe ve sanat eserlerinin incelenmesi ile doğaya yönelişin başlaması,
-Matbaanın ve kağıdın artık yaygın olarak kullanılması sonucunda eserlerin çoğaltılıp herkesçe kolay bulunur hale gelmesi,
-Coğrafi keşiflerle dünyada birçok yerin bulunmasıyla değişen dünya görüşleri,
-Mesen sınıfının ortaya çıkması,
-İstanbul’un fethinden sonra bazı Bizanslı bilginlerin İtalya’ya giderek eski Yunancayı onlara öğretmesi ve antik eserleri onlara tanıtması,
-Ortaçağ’ın sonlarına doğru büyük sanatçıların yetişmeye başlaması,
-Din adamlarına duyulan güvenin sarsılması ve skolastik düşüncenin eski önemini kaybetmesi.
-İtalya’nın coğrafi konum bakımından tüm kültürlerin etkileşiminin olduğu bir yerde olması,
-Şehir devletlerinin hakim olduğu İtalya’da bazı demokratik hakların fikir ve sanat hareketlerini geliştirmesi,
-Merkezi Roma’da olan Katolik kilisesinin bütün Avrupalılar tarafından ziyaret edilmesiyle farklı görüşlerin ve buluşların İtalya’ya taşınması,
-Bizans’tan kaçan bilim adamlarının da etkisiyle Eski Yunan,Roma ve Helen eserlerinin incelenmesi.
İtalya:Petrark,Dante,Bokaçyo ilk İtalyan hümanistlerdir.16.yüzyılda tarih alanında Makyavel ve Gişerdan, resim alanında Leonardo Da Vinci, mimarlık alanında Michelangelo ve Bramant, heykeltıraş alanında Donetello,Gilberti ve Michelangelo sanatçıları ünlüdür.
Fransa:Rable,Ronsar,Monteyn,Piyer Lökse,Kalven gibi sanatçılar Rönesans döneminde Fransa’dan çıkmıştır.
Almanya:Erasmus,Röklen ve Martin Luther gibi hümanistler daha çok dini metinleri incelemişlerdir.
İngiltere ve İspanya:Shakespeare,Servantes.
-Avrupa’da resim,heykel,edebiyat ve mimari alanda önemli gelişmeler yaşandı.
-Ortaçağ’ın skolastik düşüncesi yıkılarak, yerini deney ve gözleme dayanan skolastik düşünce aldı.
-Avrupa’da her alanda oluşan yenilikler yeni bir dünya görüşünün doğmasına sebep oldu.
-Eski eserler ve İncil, Latinceden Avrupa dillerine çevrilerek okunduğu için din adamalrına olan güven yıkıldı ve Reform hareketleri ortaya çıktı.
REFORM HAREKETLERİ
Avrupa’da Katolik kilisesinin bozulması ve dini amaçlarından uzaklaşması üzerine 16. yüzyılda Almanya’da başlayarak diğer ülkelere de yayılan din alanındaki yeniliklere Reform hareketleri denilmiştir.
-Katolik kilisesinin dini işlerden çok siyasi ve ekonomik işlerle uğraşması,
-Kilisenin, endülijans ve kralların toprak bağışlaması ile birden zenginleşmesine karşılık halkı fakir durumda olması,
-Rönesans hareketleri sonucu pozitif düşüncenin yaygınlaşması,
-Matbaanın geliştirilmesi ile birçok kitabın basılması, Hümanizmin ve Rönesans düşüncelerinin geniş kitlelere yayılması,
-Kralların, Papa’nın siyasi nüfuzundan kurtulmak istemesi,
-Coğrafi keşifler sonucu dünyanın yuvarlak olmasının anlaşılması üzerine kilisenin ileri sürdüğü bazı görüşlerin yanlış olduğunun anlaşılması.
Reform hareketleri Almanya’da Martin Luther tarafından başlatılmıştır.Luther, Papa’yı ziyaret için Roma’ya giderken uğradığı kiliselerin zenginlik içinde olması, buna karşılık halkın fakir durumda olması ve sömürge altında olduğunu görmesi üzerine kiliseye karşı harekete geçmiştir.Luther, ülkesi Almanya’ya döndüğünde 1517 tarihinde Wittenberg Kilisesi’nin kapısına 95 maddelik bir bildirge asmıştır.Bu bildirgeye göre:
-Tanrı ile kul arasına kimse giremez.
-Kiliseler tarafından affedilen günahların gerçekliği yoktur.Günahlar ancak Tanrı tarafından affedilir.
-Endülijans satışına aracılık yapan rahipler suçludur, vb…
Görüşlerini açıklayan Luther kilise tarafından aforoz edildi ve tutuklanması istenildi.Alman prenslerinin de Luther’i desteklemesiyle Protestanlık adında yeni bir mezhep ortaya çıktı.Papnın tarafını tutan Roma-Germen İmparatoru Şarlken ile Protestanlar arasında süren 30 yıllık savaş sonucunda Ougsburg Anlaşması(1555) imzalanmıştır.Bu anlaşmaya göre:
-Protestan mezhebi ve kilisesi resmen tanındı.
-Alman prenslerine isteği mezhebi seçme hakkı ve seçtiği mezhebi yönettiği halka da kabul ettirme yetkisi verildi.
-Prensler, kendi toprakları üzerindeki dini işlerin mutlak hakimi oldular.
-Prenslerin kendi seçtiği mezhebi kabul etmek istemeyen halka göç etme hakkı tanındı.
Fransa’da Kalvenizm,
İngiltere’de Anglikanizm,
İskoçya’da Presbiteryen mezhepleri ortaya çıktı.
İsveç,Norveç ve Danimarka ise Protestanlık mezhebini kabul etmişlerdir.
-Avrupa’da mezhep savaşları yaşandı,
-Avrupa’da mezhep birliği bozularak yeni mezhepler ortaya çıktı,
-Hristiyanlık dünyasında papaya duyulan güven,sevgi ve bağlılık azaldı.
-Eğitim ve öğretim kilisenin elinden alınarak laik eğitim sistemine geçildi.
-Katolik kilisesinden ayrılan ülkelerde kilisenin mallarına ve topraklarına el koyan krallar daha da çok güçlendi,
-Kilise ve din adamlarının toplum üzerindeki baskıları ortadan kalktı,
-Reform hareketleri Avrupa’yı siyasi yönden olumsuz etkiledi.Şarlken’in Osmanlı Devleti üzerine yapmayı planladığı Haçlı Seferi,mezhep savaşlarından dolayı gerçekleşmedi.Böylelikle Osmanlı’nın Avrupa’da ilerleyişi hızlanmış oldu.
*-Avrupa’da skolastik düşüncenin tamamen yıkılması sonucunda yapılacak tüm yenilikleri önleyecek tü engeller kaldırılmış oldu.
Osmanlı Devleti’nde Reform:
Osmanlı Devleti’nde yaşayan Ortodoks Hristiyanlara geniş haklar tanınmıştı.Bu yüzden Avrupa’da ortaya çıkan Reform hareketleri sonucunda Osmanlı Devleti’nde büyük çaplı bir ayaklanma çıkmamıştır.Aksine Avrupa’da yaşanan bu karışıklık içinde Osmanlı Devleti fetihlerinde rahatça ilerlemesini sağlamıştır.Avrupa’daki karışıklıktan yararlanmak isteyen Kanuni Sultan Süleyman, Roma-Germen imparatoru Şarlken karşısında Protestanlık mezhebini desteklemiştir.
AVRUPA’DA YAŞANAN DİĞER SAVAŞLAR
Otuzyıl Savaşları(1618-1648)
17. yüzyılda Roma-Germen imparatoru Şarlken’in Protestan mezhebini ortadan kaldırmak amacıyla Protestan Alman prenslerine saldırması sonucundan dolayı Otuzyıl Savaşları başlamıştır.Bu savaşlar sırasında Protestanlık mezhebini kabul etmiş İsveç,Hollanda ve Danimarka’da Alman prenslerinin yanında savaşa katılmıştır.Oluşan bu savaş tarihte Katolik-Protestan Savaşı olarak geçmektedir.Savaşı kazanan taraf Protestan mezhebi olmuştur.Savaş sonucunda imzalanan Vestfalya Antlaşması ile ana olarak Almanya ve Avusturya’dan oluşan Roman-Germen İmparatorluğu küçük küçük parçalara ayrılmaya başlamıştır.İmparatorluk makamının yetkileri ise kısıtlanmıştır.Yapılan Vestfalya Antlaşması’na göre:
-İsveç ve Hollanda’nın bağımsızlığı tanındı.
-Kutsal Roma-Germen İmparatorluğunun yıkılış sürecine girmesiyle Almanya’da güçlü prenslikler ortaya çıktı.Bunların en güçlüsü 19. yüzyılın sonlarında Alman birliğini sağlayacak olan Prusya idi.
-Almanya’dan Alsas-Loren Bölegesi’ni alan Fransa’nın merkeziyetçi yapısı daha da çok güçlendi.
Yedi Yıl Savaşları(1756-1763)
İngiltere ve Fransa’nın Avrupa’da üstünlük mücadelesi sonucunda çıkan savaşlarda Avusturya ve Rusya,Fransa’nın yanında savaşa girdi.Prusya ise İngiltere’nin yanında yer aldı.Fakat daha sonra Rusya taraf değiştirerek İngiltere’ni yanında yer aldı.Denizlerde güçlü olan İngiltere,Rusya ve Prusya ittifakı savaşı kazandı.Savaş sonunda 1763 Paris Antlaşması imzalandı.Bu antlaşamaya göre:
-Avrupa’daki sınırlar savaş öncesindeki durumuna getirildi.
-Fransa, Amerika kıtasındaki ve Hindistan’daki sömürgelerini İngiltere’ye bıraktı.
ABD’NİN KURULMASI
Yedi Yıl Savaşları’nı İngiltere kazanmasına rağmen İngiltere ekonomisi iyice bozulmuştu.Bunun sonucunda sömürge kolonilerinden vergi almaya karar veren İngiltere Amerika kolonisinde vergiye karşı çıkan isyanlarla karşılaştı.İngiltere’nin bu tutumu karşısında da Amerika’daki kolonilerin İngiliz temsilcileri 1774 yılında I.Philedelphia Kongresi’ni topladılar.Bu kongrede:
-Koloni meclisi onayı olmadan vergi konulmaması,
-Ticareti engelleyici yasaların kaldırılması kararları alındı.
İngiltere bu karaları reddedince koloniler ve İngiltere arasında savaş çıktı.Bu durum üzerine toplanan ikinci kongrede, 13 koloninin bağımsızlığı ilan edilerek İngiltere ile savaşa karar verildi.Ayrıca bu kongrede İnsan Hakları Bildirgesi de kabul edilerek ilan edildi.(1776)
Fransa’nın İngiltere’ye karşı yanında bulunduğu 13 koloni savaştan galip çıktı.1783’te imzalanan Versay Antlaşması ile İngilizler, kolonilerin bağımsızlığını tanıdı.
Versay Antlaşması sonrasında koloniler, iç işlerinde serbest kalınması esasına dayanan bir anayasa hazırlayarak, cumhuriyeti ilan ettiler.(1787)ABD’nin kurulmasından sonra Avrupa’dan buraya yapılan göçler, Avrupa’da işsizliğin azalmasında etkili oldu.
ABD’nin kurulmasıyla Avrupa’ya karşı yeni bir denge unsuru oluştu ve İnsan Hakları Bildirisi’nin yayımlanarak demokratik yönetime geçilmesi diğer ülkelere örnek oldu.Bu durum Fransız İhtilali’nin çıkmasına ortam hazırlayan etkenlerden biri olmuştur.