Toprak Yönetimi
Osmanlılarda toprakların büyük bir bölümünün mülkiyeti devlete aitti. "Saban giren yer (tarım yapılabilen alan) özel mülk olmaz." anlayışı geçerliydi.
Bu anlayışın ortaya çıkmasında ülke hanedanın ortak malıdır prensibi etkili olmuştur. Özel mülk toprakları son derece sınırlıydı. Toprakların büyük bölümünün devletin mülkiyetinde olması toplum içinde (Osmanlı ailesi dışında) ayrıcalıklı sınıfların oluşmasını engellemiştir. Osmanlı Devleti'nde topraklar iki ana bölüme ayrılmıştır.
Mülkiyeti devlete ait olan topraklara miri arazi, mülkiyeti özel şahıslara ait olan topraklara mülk arazi denirdi. Bu topraklar ayrıca kendi içlerinde de farklı bölümlere ayrılırdı.
MÜLK ARAZİ
Mülkiyeti şahıslara ait olan topraklardır.
Öşri:Arapça öşr (1/10) kelimesinden gelir. Topraktan elde edilen ürünün 1/10'unun devlete ödenmesi nedeniyle bu adı almıştır. Bu topraklar Müslümanlara aittir. Fethedildiği zaman onlara verilmiş ya da fethedildiğinde zaten onlara ait olan topraklardır. Bu topraklar alınıp satılabilir, miras bırakılabilirdi. Toprak sahibi öşür vergisi yanında bir de Çift Resmi (arazi vergisi) ödemek zorundaydı.
Haraci:Gayrimüslimlere ait topraklara denir. Sahipleri topraklarını satabilir ya da miras bırakabilirdi. Bu tür toprakların sahipleri devlete Harac-ı Mukassem (arazi vergisi) ödemek zorundaydı. Ayrıca bu toprakların sahipleri "ispençe" adı verilen bir vergi öderdi.
MİRİ ARAZİ DEVLET ARAZİSİ
Devlete ait topraklara denir.
a. Dirlik sistemi (Tımar Sistemi): Osmanlı Devleti'nde miri arazinin en önemli bölümü dirlik topraklarıydı. Tımar sistemi I. Murat Döneminden itibaren uygulanmıştır. Gelirleri, devlet memurlarına ve askerlere maaş karşılığı olarak bırakılan topraklardır.
Dirlik sahiplerinin görevleri şunlardır;
Toprağı olan kişiler o bölgenin güvenliğini sağlar.
Vergi toplar.
Savaş çıktığında askerlerinin başında savaşa katılırdı.
Dirlikler yıllık gelirlerine göre üçe ayrılırdı:
1. Has topraklar:Yıllık geliri 100.000 akçeden fazla olan topraklardır. Padişaha, şehzadelere, vezirlere, divan üyelerine, beylerbeyi ve sancak beylerine verilirdi. Bunlar kendilerine ayrılan topraklarda oturmazlar, vergilerini "voyvoda" adı verilen adamlarına toplatırlardı. Bunlar; geçimleri dışında kalan gelirleri ile "cebelü" denilen atlı asker beslemek zorundaydılar.
2. Zeamet topraklar:Yıllık geliri 20.000 akçe ile 100.000 akçe arasında olan topraklardır. Bunlar orta dereceli devlet görevlilerine, kadılara, hazine ve tımar defterdarlarına, alay beylerine, kale dizdarlarına, divan kâtiplerine verilirdi. Bunlar; geçimleri dışında kalan gelirleri ile "cebelü" denilen atlı asker beslemek zorundaydılar.
3. Tımar topraklar:Yıllık geliri 3.000 akçe ile 20.000 akçe arasındaki topraklardır. Savaşta yararlılık gösteren askerlere, başarılı memurlara, din görevlilerine verilirdi. Bunlar; geçimleri dışında kalan gelirleri ile "cebelü" denilen atlı asker beslemek zorundaydılar.
Not: Osmanlı Devleti'nde uygulanan tımar sistemi Selçuklularda ikta sisteminin geliştirilerek uygulanan şeklidir.
Tımar sisteminde toprakların çıplak mülkiyeti devlete, kullanım hakkı köylüye, vergilerini toplama hakkı tımar sahibine aitti.
Dirlik sistemi sayesinde:
Hazineden para harcamadan güçlü ordular oluşturulmuş, dirlik bölgesinin asayişi sağlanmış ve böylece devletin iç ve dış güvenlik sorunları çözülmüştür.
Üretimde süreklilik sağlanmış, ülke bayındır hâle getirilmiş, göçebeler yerleşik hayata geçirilip halka zarar vermeleri önlenmiş, böylece sosyo-ekonomik dengeler korunmuştur.
b.Paşmaklık:Gelirleri padişah kızlarına,annelerine ve eşlerine
ayrılan topraklardır.
c.Ocaklık:Gelirleri kale muhafızlarına ve tersane giderlerine ayrılan topraklardır.
d.Malikane:Üstün hizmetlerine karşılık(savaşta üstünlük gösteren komutanlara) bazı devlet adamlarına verilen topraklardır.
e.Yurtluk:Gelirleri sınır boylarındaki askerlere verilen topraklardır.Bu şekilde sınırların güvenliği sağlanıyordu.
f.Vakıf:Devlet hazinesine ait olan ya da kişilerin mülk arazi gelirlerinin sosyal kurumların masrafları için ayırdığı topraklardır.
g.Mukataa:Gelirleri doğrudan devlet hazinesine gitmek üzere ayrılmış topraklardır.